Kurşun kalemin hikayesi

Günümüzde artan bilgisayar ve tablet kullanımıyla giderek pabucu dama atılan kurşun kalemin kaderinin mürekkep hokkası ve tüy kaleme benzememesi için her yıl 30 Mart “Dünya Kurşun Kalem Günü” olarak kutlanıyor.

Özellikle bugünün seçilmesinin ardında ise Amerikalı Hymen L. Lipman yatıyor. Lipman 30 Mart 1858’de arkasına silgi monte edilmiş ilk kurşun kalemin patentini almıştı.

Aslında 16’ncı yüzyıldan bu yana kurşun kalem yapımında kurşun değil, doğal bir karbon olan grafit kullanılıyor.

Kurşun kalemin tarihi ise çok eskilere dayanıyor.

Bundan 5 bin yıl önce Eski Mısır’da saz, bambu, papirüs gibi bitkilerin kamışlarına sıvı kurşun dökülerek bunlar kalem olarak kullanılıyordu.

Romalı alim ve yazar Plinius, Antik Çağ’da kolay aşındığı ve doğrudan kullanılabildiği için saf kurşundan yapılmış çubukların kullanıldığından bahseder.

Orta Çağ’da ise rahip ve yazarlar kurşun alaşımından yapılma ve ucu gümüşle lehimlenmiş çubukları yazı yazmak için kullanıyordu.

Grafitin keşfi

Ancak sert oluşu nedeniyle kurşundan yapılma bu kalemlerle yazı ve çizim oldukça meşakkatliydi. 16’ncı yüzyılda gerçekleşen bir keşif, bu konuda büyük bir gelişme yaşanmasını sağladı.

İngiltere’nin kuzeyinde bulunan Keswick’te mavi-siyah renkli, parıltılı bir mineral keşfedildi.

Önce kurşun cevheri olarak adlandırılan bu mineral çok daha iyi bir yazı kalitesine sahipti.

İsveç asıllı Alman kimyager Carl Wilhelm Scheele, 1789 yılında bunun kurşundan farklı, kendi başına bir cevher olduğunu kanıtladı ve ona “yazmak” anlamına gelen Yunanca “graphein” kelimesinden türetilen “grafit” adını verdi.

Ancak grafit elleri boyuyordu. 1830 yılında Amerikalı Josef Dixon’ın aklına grafiti ahşapla kaplama fikri geldi.

Kullanılan grafit de zaman içinde çeşitli değişimler geçirdi. Hammaddesi pahalı olduğu için kil, boya ve kıvam artırıcı maddelerle karıştırıldı ve havasız ortamda fırınlandı.

Kullanılan bu yöntemde kullanılan kil miktarı ve fırınlanma süresi ise kurşun kalem ucunun sertliğini belirliyor.

Bugün giderek yerini dijital alternatiflerine bıraksa da el yazısı Goethe’den Picasso’ya ve van Gogh’a birçok büyük ismin tutusu oldu. Kurşun kalem bazı ünlü isimlerin ise tek tercihiydi.

Rus asıllı Amerikan yazar Vladimir Nabokov’un tüm eserlerini kurşun kalemle yazdığı söylenir.

Her yıl yaklaşık 2 milyar ahşap kaplama kalem üreten Faber Castell firmasının verdiği bilgilere göre, kurşun kalem son yıllarda yetişkinler için boyama kitaplarına gösterilen büyük ilgi nedeniyle renkli boya kalemleri sayesinde yeniden bir çıkış yakaladı.

Rakibi tükenmez kalemin aksine her tür hava sıcaklığında, hatta uzayda yer çekimsiz ortamda bile yazmaya devam edecek kadar inatçı, hata yaptığınızda kolayca silip düzeltmenize olanak sağlayacak kadar alçak gönüllü: Kurşun kalem… Bugün onun günü!