Altı soruda BİM tartışması

BİM’i kimler hedef gösterdi, arkasında kim var?
Geçmişte tanzim çadırları, ardından Tarım Kredi Kooperatifleri yoluyla artan gıda fiyatlarını durdurmaya çalışan iktidar, diğer yandan fiyat artışlarından zincir marketleri sorumlu tuttu. Ancak MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin açıklamasına BİM’in CEO’su Galip Aykaç’ın yanıt vermesi, okları BİM’e çevirdi. DW Türkçe, artan gıda fiyatları ve hayat pahalılığı tartışmalarında hedef gösterilen BİM tartışmasına 6 soruda mercek tuttu.

BİM tartışmasının kökeni nereye dayanıyor?
Türkiye’de son yıllarda döviz kurunun olağanüstü artması sonucunda başta gıda olmak üzere ürünlerin fiyatları hızla yukarı çıktı. Özellikle dövize endeksli olan akaryakıt gibi girdi maliyetlerinin artması fiyatları olumsuz etkiledi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan olmak başta üzere iktidar temsilcileri ise artan fiyatlardan dolayı arasında BİM’in de bulunduğu 5 zincir marketi sorumlu tuttu. Erdoğan, 24 Eylül 2021’de yaptığı bir açıklamada, “Bu beş tane zincir marketin topladığı ürünle piyasalar alt üst oluyor” dedi. Bu beş zincir marketin ise BİM, Şok, A101, Migros ve Carrefour olduğu yorumları yapıldı.

Artan fiyatlara karşı ne tür önlemler alındı?
Artan gıda fiyatlarına karşı iktidar geçmişte birçok “önlem” almaya çalıştı. 2019 yılında Türkiye, “Enflasyonla topyekûn mücadele” adı altında “tanzim çadırları” kavramıyla tanıştı. Dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak döneminde belediyeler, kentin işlek caddelerinde tanzim çadırları kurarak ucuz meyve ve sebze satmaya çalıştı. Şubat 2021’de kurulan bu çadırlar, iki ay sonra kaldırıldı. 2021 yılına gelindiğinde ise yine ayçiçek yağı gibi temel gıda fiyatlarındaki artış gündeme geldi. İktidar bu kez Tarım Kredi Kooperatiflerinde “ucuz ürün” satılacağı vaadiyle halka devlete ait bu marketleri adres gösterdi. Fiyatların uygun olduğunu belirten Erdoğan ise marketlerin sayısının daha da arttırılması talimatı verildiğini duyurdu. Muhalefet ise bu marketlerdeki birçok ürünün piyasanın üzerinde satıldığı iddiasında bulundu. 2022 yılında da Tarım Kredi Kooperatiflerine ait marketler gündemden düşmedi. 11 Ağustos’ta “Tarım Kredi Kooperatifleri talimatı aldı. Büyükbaş hayvanlar yüzde 30-35 indirimle satılacak” diyen Cumhurbaşkanı Erdoğan, sadece et ürünlerinde değil, un, zeytinyağı ve şeker gibi 30-40 üründe fiyatların düşürüleceğini söyledi. Erdoğan, Tarım Kredi Kooperatifi’ne ait marketlerin sayısının da 3 bine çıkarılacağını açıkladı.

Beş zincir markete ne tür yaptırım uygulandı?
İktidarın aldığı önlemler, gıda fiyatlarındaki yükselişi durdurmadı. İktidar, bunun üzerine zincir marketlere yönelik soruşturma açma ve ceza verme yoluna gitti. 25 Eylül 2021’de Tarım Bakanlığı, zincir marketlerde denetim yapma kararı aldı. Bu kararın ardından, birçok market müfettişler ve zabıtalar tarafından denetlendi. Rekabet Kurumu da soruşturma açtığı 6 zincir markete 29 Ekim 2021’de toplam 2 milyar 671 milyon TL para cezası kesti. Rekabet Kurumu Başkanı Birol Küle, 5 zincir marketin de aralarında olduğu 20 teşebbüs hakkında rekabeti engelledikleri şüphesiyle yapılan ikinci soruşturma yürütüldüğünü açıklayarak, nihai kararın aralık ayında verileceğini söyledi. Ticaret Bakanlığı, 7 Aralık’ta zincir marketlerindeki ürünlerin fiyatlarını denetlemek amacıyla yeni bir düzenleme yaptı. Resmi Gazete’de yayımlanan düzenlemeyle marketler, ürünlerini ve şubelerine ilişkin verilerini Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği sisteme aktarmak zorunda olacak.

BİM tartışması nasıl başladı?
MHP lideri Devlet Bahçeli, 22 Kasım’daki partisinin grup toplantısında “Sürekli zam yapan zincir marketlerin FETÖ’yle irtibat ve ilişkisinin titizlikle araştırılması gerektiğine de inanıyoruz” açıklaması yaptı. Gıda Perakendecileri Derneği Başkanı olan BİM CEO’su Galip Aykaç ise 30 Kasım’da Bahçeli’ye “FETÖ örgütü ile bizi tehdit eden parti liderlerine söyleyeceklerimiz var. Bu ülkenin güzel insanları sizlerin yalanlarına hiçbir şekilde itibar etmediler” karşılığını verdi. Bunun üzerine zincir marketlere yönelik tepkiler, doğrudan BİM’e ve Aykaç’a yönelmeye başladı. Aykaç, Gıda Perakendecileri Derneği Başkanlığı’ndan istifa etmek zorunda kaldı.

BİM’e kimler, nasıl tepki verdi?
Antalya’nın Kepez ilçesinde bir kişi, BİM mağazasına giderek saldırıda bulundu ve cama “Devlet Baba” yazdı. Bahçeli’ye yakın mafya gruplara da tartışmalarda devreye girdi. Devlet Bahçeli’nin desteğiyle çıkarılan infaz indirim paketiyle tahliye edilen suç örgütü lideri Kürşat Yılmaz, Twitter hesabından Galip Aykaç’ı hedef aldı. Aykaç’ı “haddi aşmak ve kabadayılık” yapmakla suçlayan Yılmaz, “Kime kimlere hangi güce güveniyorsanız bütün güvendiğiniz güçlerle birlikte hepinize diyorum tuttuğunuz köşe başları mezarınız olur” dedi. Yine Bahçeli’ye yakın bir isim olan Alaattin Çakıcı’nın 2021’de Kırıkkale’de ziyaret ettiği Aybimaş firmasının sahibi Ramazan Ayan da Kırıkkale’deki BİM’leri kapattıracaklarını öne sürerek, “Hem kardeşlerimiz hem bizler hadlerini bildireceğiz” iddiasında bulundu. MHP kökenli olduğu bilinen Türkiye Ekmek Üreticileri Federasyonu Genel Başkanı Murat Kavuncu, Galip Aykaç’a yönelik hakaretlerde bulunarak, “Tüm BİM mağazalarındaki ekmeğini keserim senin” tepkisini gösterdi. ŞOK Marketler Yönetim Kurulu da Aykaç’ın dernek başkanlığından istifasını isteyen bir açıklama yaptı.

BİM’in Erenköy Cemaati bağlantısı ne?
1995 yılında faaliyetlerine başlayan BİM’in 10 binin üzerinde şubesi bulunuyor. Kurucuları arasında Mustafa Latif Topbaş, Mahmud Muhammed Topbaş, Abdülaziz Geylan Zapsu, Hasan Cüneyd Zapsu, Yasin el Kadı, Mehmet Fatih Saraç, İbrahim Halit Çizmeci ve Hepşen Mehmet Cansun isimleri yer aldı. Zapsu ve El Kadı ailesi daha sonra ortaklıktan ayrıldı. BİM’in yönetim kurulu başkanlığını şuan Mustafa Latif Topbaş yapıyor. Erdoğan’a yakın bir isim olan Topbaş’ın Nakşibendi tarikatının bir kolu olan Erenköy Cemaati’ne bağlı olduğu biliniyor. BİM tartışmaları, Erenköy Cemaati ile AKP arasında bir kavga olarak yorumlandı. Ancak bu yorumları doğrulayacak veri şimdilik ortaya konulmadı. Cumhuriyet yazarı Barış Terkoğlu ise konuştuğu Erenköy cemaati üyelerine dayanarak, geçmişte BİM’den yeterli reklam alamayan Sabah gazetesi grubunun bu marketler aleyhinde yayın yaptığını anımsattı. Terkoğlu, kastedilenin “Pelikancılar” olduğunu öne sürdü. Cumhurbaşkanı Erdoğan, son tartışmaya ilişkin henüz konuşmadı.