“Turkey” yerine “Türkiye” ismi dünyada ne kadar kabul gördü?

Türkiye markasını güçlendirme çalışmaları kapsamında ilk olarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Aralık 2021’deki genelgesiyle ihraç ürünlerde “Made in Turkey” yerine “Made in Türkiye” ibaresinin kullanılması kararlaştırılmış, 2022 ortasında da hükümet, uluslararası kuruluşlara yabancı dildeki yazışmalarda “Türkiye” isminin kullanılması için resmi talepte bulunmuştu.

Uluslarası kuruluşlar ve devletler, resmi ilişkilerde Türkiye’nin bu talebine olumlu karşılık verdi. Yabancı basın ve sosyal alanda ise Türkiye isminin kullanımının çok daha sınırlı olduğu görülüyor.

Bir yıl içinde Türkiye isminin dış dünyada ne kadar kullanıldığını araştırdık.

BM ve NATO’da ‘Türkiye’

BM, Türkiye’nin talebi üzerine geçen yıl Haziran ayında yabancı dillerde ülke adı olarak ‘Türkiye’nin kullanılacağını açıklamış ve bu değişiklik hemen hayata geçirilmişti.

Dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu haberi 31 Mayıs 2022’de Twitter’dan yaptığı “BM Genel Sekreteri’ne bugün gönderdiğim mektupla ülkemizin BM nezdinde yabancı dillerdeki adını da “Türkiye” olarak tescil ediyoruz. Hayırlı olsun! ” açıklamasıyla duyurmuştu.

Dışişleri Bakanlığı BM’nin ardından diğer uluslararası ittifak ve kurumlara, ve diplomatik temsilciliklere de aynı başvuruda bulundu.

NATO, Avrupa Birliği, Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve Dünya Ticaret Örgütü gibi uluslararası kuruluşlar da resmi temas ve yazışmalarda Türkiye’nin bu talebini geçen yıl hayata geçirdi.

Ancak BM’nin bu kararı, tüm üye ülkelerin de bunu takip edeceği anlamına gelmiyor.

ABD Dışişleri Bakanlığı bu yılın Ocak ayında, diplomatik ve resmi temaslarda Türkiye ismini kullanmaya başlayacağını duyurdu.

Ancak “ABD Coğrafi Adlar Kurulu”, Dışişleri Bakanlığı’na gerekli ve uygun yerlerde “Turkey” ve “Republic of Turkey” (Türkiye Cumhuriyeti) adlarını da kullanabileceği tavsiyesi verdi. Gerekçe olarak da “Amerikan toplumu için bu adların daha anlaşılır olması” sunuldu.

İngiltere Dışişleri Bakanlığı’nın internet sitesinde yayımladığı yazılı bilgilendirme notlarında, ilk kez 8 Haziran 2022’de Türkiye ismini kullandığı ve bu tarihten sonraki resmi duyuruları Türkiye adıyla yaptığı görülüyor.

İngiltere Dışişleri Bakanlığı resmi yazışmalar ve duyurularda Türkiye ismini kullansa da, örneğin vatandaşlarına gönderdiği “seyahat tavsiyeleri” notlarında Turkey ismini kullanıyor.

Türkiye’nin yakın ilişki içinde bulunduğu diğer ülkelere baktığımızda, örneğin Katar Dışişleri Bakanlığı’nın İngilizce internet sayfasındaki duyurularda 2023 yılı itibarıyla hem Turkey hem de Türkiye kullanılıyor.

Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın internet sitesinde de hem Turkey hem de Türkiye isimlerinin kullanıldığı görülüyor. Kremlin’in duyurularında ise Haziran 2022’den sonra ülke isminin Turkiye şeklinde yazıldığı görülüyor.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan ülke adını Türkçe’deki haliyle kullanmaya başlayan ülkelerin tam listesini talep ettik ancak haberimizin yayımlandığı saate kadar bakanlıktan yanıt alamadık.

Yabancı basında çoğunlukla ‘Turkey’
Uluslararası kuruluşlarda ve diplomatik düzeyde Türkiye’nin bu çabası karşılık görmüş olsa da, Türkiye ile ilgili haberlerde ve sosyal paylaşımlarda hala Turkey yazımının baskın olduğu görülüyor.

Google’ın haber arama motoru GoogleNews’te Türkiye ile ilgili İngilizce haber araması yapıldığında çoğunlukla Turkey ismi karşımıza çıkıyor. İngilizce kaynaklarda Türkiye ise genellikle Türk basınının İngilizce sayfalarında ve birkaç uluslararası haber kurumunda kullanılıyor.

İngiltere’de BBC de dahil olmak üzere Financial Times, Guardian, Bloomberg, Economist, Reuters; Turkey ismini kullanıyor.

İngiltere merkezli, Orta Doğu ve Afrika haberlerini veren Middle East Eye da Turkey yazıyor.

ABD basınında da durum aynı. CNN, CNBC, Associated Press, Türkçe servisi de olan Voice of America; Turkey’i kullanıyor.

Rus devlet ajansı Interfax’ın İngilizce servisinde de Turkey’nin kullanıldığı görülüyor.

Çin’in resmi haber ajansı Xinhua’nın İngilizce servisi ise haberlerinde Turkey’nin yanında Türkiye’yi de kullanıyor.

Türkiye’nin talebi sadece İngilizce yazımıyla ilgili değil, diğer dillerdeki yazımların da Türkiye şeklinde değiştirilmesiydi. Ancak İngilizce dışı diller de, kendi dillerindeki karşılığını kullanmaya devam ediyor.

Ülke ismi Alman Bild ve Fransız Le Monde’de gazetelerinin İngilizce versiyonlarında da ülke ismi Turkey olarak geçiyor.

Türkçe servisi de bulunan Paris, Fransa merkezli Euronews ise haberlerinde ‘Türkiye’ yazıyor.

Schengenvisainfo.com sitesi de Türkiye adını kullanan ender haber kaynakları arasında.

Katar merkezli Al Jazeera ise daha çok Turkey olmak üzere Türkiye’yi de kullanıyor.

Medyada ve günlük dilde Türkiye isminin neden çok karşılık görmediğini sorduğumuz yazar-çevirmen Mahir Ünsal Eriş, bunun Tükiye ismindeki Türkçe “Ü” harfiyle de bağlantılı olduğunu söylüyor:

“Turkey yerine Türkiye adının önerilmesi bu bağlamda iyi niyetli ama yetersiz bir teşebbüs gibi görünüyor. Ü harfinin uluslarası geçerliliği maalesef çok düşük. Türkçe dışında Macar, Eston, Azerbaycan, Türkmen ve Kırım Tatar alfabelerinde var. Bu da adın zaten Turkiye yazılmasını zorunlu kılıyor. Bu nedenle teşebbüsün tam anlamıyla karşılık bulmasını bekleyemeyiz.”

Erdoğan’ın genelgesi ne diyordu?
Türkiye isminin markalaştırılmasına yönelik ilk girişim, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla 4 Aralık 2021’de Resmi Gazete’de yayımlanan genelge.

“Marka olarak Türkiye ibaresinin kullanımı” başlıklı genelgede “Türkiye ibaresi Türk milletinin kültür, medeniyet ve değerlerini en iyi şekilde temsil ve ifade etmektedir” deniyor ve ihraç ürünlerinde “Made in Turkey” yerine “Made in Türkiye” yazılmaya başlanacağı belirtiliyor.

Genelge “Bu çerçevede ‘Türkiye’ markasını güçlendirme çalışmaları kapsamında; başta diğer devletler ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla resmi ilişkilerde olmak üzere, her türlü faaliyet ve yazışmalarda ‘Turkey’, ‘Turkei’, ‘Turquie’ vb. ibareler yerine ‘Türkiye’ ibaresinin kullanımı konusunda gerekli hassasiyet gösterilecektir” ifadesiyle sonlanıyor.

Genelgenin ardından Ticaret Bakanlığı Ürün Güvenliği ve Denetimi Bölge Müdürlüğü tarafından Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlükleri’ne gönderilen yazıda, “Made in Türkiye” kullanımına geçiş için 1 Mart 2022 tarihine kadar süre verilmişti. Ancak daha sonra sektörel derneklerden ve ihracatçı firmalardan gelen talepler üzerine bu süre kaldırıldı.

‘Turkey’le ilgili çekince neydi?
İngilizce’de Turkey, “Hindi” anlamına geliyor. Ayrıca Amerikan argosunda “ahmak” anlamında kullanımı da mevcut.

İngiliz Guardian gazetesi Türkiye’nin isim değişikliği talebine dair “Erdoğan’ın neo-İslamcı, milliyetçi-popülist politikasıyla çatışan Batılılaştırılmış, İngilizceleştirilmiş isimden kurtulmak istediği söyleniyordu” yorumunu yapmıştı.

Çevirmen-yazar Mahir Ünsal Eriş Türkiye’nin adının İngilizce’de “hindi” anlamına gelişinin tarihini “Ama burada aslında başka bir sorun var. Türkiye’ye hindi denmiyor, hindiye Türk/Türkiye deniyor. İngilizler hindiyle ilk karşılaştıklarında bunu daha önce Osmanlılardan aldıkları Beç tavuğuna benzetiyorlar. Bu tavuğa da İngilizcede “Turkey hen” (Türk tavuğu) deniyor. Zamanla hindi, Beç tavuğundan daha çok yaygınlaştığı için hindinin adı olarak kalıyor” diye anlatıyor.

Nasıl ‘Türkiye’ adını aldı?
Mahir Ünal Eriş, Türkiye adının Osmanlı İmparatorluğu’ndan bile önce kullanıldığını belirtiyor:

“Bilinen en eski örnek olarak, Türkiye adı ilk kez Bizans imparatoru VII. Konstantin’in ‘İmparatorluğun İdaresi Üzerine’ adlı eserinde geçiyor. Fakat burada kastedilen Türkler, çoğunlukla Macarlar. Fakat bu ad, benzer kökenden gelen tüm topluluklar için kullanılır oluyor.

“Araplar tarafından ilk kullanımı da Memlükler zamanında gerçekleşiyor. Marco Polo’nun da Anadolu’dan bahsederken Turchia sözcüğünü kullandığını biliyoruz. Türkiye, onun a rdılı olan seyyahlarca da yaygın kullanılan bir ad oldu.

“Bizdeki popülerliğini ağırlıklı olarak 19. yüzyılda kazandı. Latince ve Yunancadaki ‘Turkia’ adlarıyla Arapça ve Farsça’daki ‘Turkiya/Turkiye’ adlarının bir ortalaması olarak Türkiye biçimini aldı ve Milliciler tarafından da benimsenerek yeni kurulan devletin adı oldu.”| BBC