Avrupa’da vebanın papa kedilerin öldürülmesi fetvası verdiğinden yayıldığı iddiası

Teyitçi | Öyküm Hüma Keskin | teyit.org

Veba, insanlara ve diğer memelilere bulaşabilen bir hastalık. 1894 yılında Alexandre Yersin vebaya neden olan bakteriyi keşfetti: Yersinia pestis. Sıçanlar, fareler, sincaplar, çayır köpekleri, tavşanlar ve sincaplar dahil olmak üzere birçok küçük memeli, bu bakteriye ev sahipliği yapabiliyor. İnsanlar veba bakterisini taşıyan kemirgen bir pire tarafından ısırıldıktan sonra veya veba bulaşmış bir hayvanı elledikten sonra veba kapabiliyor. Ancak vebalı biriyle yakın temas da bulaşa neden oluyor. Yani hastalığın yayılması için fareler şart değil.

Vebanın üç yaygın türü bulunuyor. En yaygını olan hıyarcıklı veba (bubonic plague) kasık, koltukaltı veya boyunda ortaya çıkan, ağrılı şişmiş lenf düğümleri olan “hıyarcıklara” sebep oluyor. Hastalık ilerledikçe yaralar siyahlaştığı için halk arasında “kara ölüm” diye de anılıyor. Hastalığın erken belirtileri kusma, mide bulantısı ve ateş.

Veba Avrupa’ya ticaret limanlarından girdi

Tarih boyunca insanlığı derinden etkileyen üç veba salgını yaşandı. İddialarda vebanın sorumlusu olarak gösterilen Papa IX. Gregory, 13. yüzyılda görev yaptı. Buradan yola çıkarak 1347-1352 yıllarında etkili olan ve sonraki yıllarda da süren ikinci büyük veba salgınına odaklanmamız gerek. 

Kara veba olarak bilinen ikinci veba salgını, 1346-1353 yıllarında Ortadoğu ve Avrupa’yı kasıp kavurdu. Avrupalıların üçte biri hastalığa yenik düştü. Eldeki epidemiyolojik bilgiler, salgının 1334’te Çin’de başladığına, ticaret yolları boyunca yayıldığına ve 1340’ların sonlarında Sicilya limanları üzerinden Avrupa’ya ulaştığına işaret ediyor. Salgın önce İtalya’nın iç bölgelerine yayıldı, zamanla tüm Avrupa’ya salgından etkilenmişti. 

Fareleri avlayan tek hayvan kediler de değil. Köpekler, gelincikler, yılanlar ve yırtıcı kuşlar da fare avlıyor. Tek başına kedilerin yok olması fare nüfusunun aşırı artmasına neden olmak zorunda değil.

Papa böyle bir fetva vermedi 

Papa IX. Gregory’nin nefret ettiği için kedilerin öldürülmesi fetvası verdiğini gösterir hiçbir tarihi kayıt yok. Bu iddia, papanın gönderdiği Vox in Rama başlıklı bir karar mektubuna dayanıyor. Mektup Almanya Kralı VII. Henry’ye ve Mainz Başpiskoposu III. Siegfried’a yazılmış. Ancak iddiaların aksine, mektup kedileri öldürmekle ilgili hiçbir şey söylemiyor. Metin, papanın Stedinger kasabasında geliştiğini düşündüğü Luciferian mezhebiyle mücadele çağrısı hakkında alınan kararlar hakkında.

Papa 9. Gregory, kararnamede Stedinger kasabasındaki köylülerin katıldığı söylenen bazı tuhaf sapkın ayinleri anlatıyor. Kararnamenin önemli bölümleri, Alan Charles Kors ve Edward Peters tarafından Witchcraft in Europe, 400-1700: A Documentary History adlı kitaplarında çevrildiği haliyle görülebiliyor.

Kararnamede kedilerden bahseden bir bölüm var, ancak burada kedilerin öldürülmesi gerektiği değil, bir ayin anlatılıyor. Papa 9. Gregory, Lucifer mezhebinin üyelerinin katıldığını iddia ettiği tuhaf ayinlerden birini tasvir ederken kara kedilerden söz ediyor. 

Teyit iddia hakkında bilgi almak için birçok uzmana ulaştı. Medeniyet Üniversitesi’den ortaçağ uzmanı Doç. Dr. Fatih Durgun, kedilerin öldürüldüğü iddiasının şehir efsanesi olduğunu ve tarihçilerce ciddiye alınmadığını söyledi. Oxford Üniversitesi’nden dinler tarihi uzmanı Prof. Dr. Ian Forrest, Papa IX. Gregory’nin böyle bir fetva verdiğini gösterir kanıt olmadığını belirtti. Chicago Üniversitesi’nden ortaçağ tarihi uzmanı Doç. Dr. Jonathan Lyon ve Oxford Üniversite’sinden tarihçi Prof. Dr. Peter Frankopan da Papa IX. Gregory’nin ilgili veba salgınından 100 yıl önce öldüğünü hatırlattı. Chicago Üniversitesi’nde ortaçağ tarihi uzmanı Prof. Dr. Fulton Brown, Robert Darnton’un Büyük Kedi Katliamı kitabına işaret ederek Avrupa’da veba salgınından çok önce ve sonra da kedi katliamları gerçekleştiğini, konunun vebayla ilgili olmadığını söyledi.

Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tarih bölümünde profesör olan Pınar Ülgen, Avrupalıların kedileri öldürdükleri ve taşıyıcı fareler sebebiyle salgının önlenemez olduğunun doğru olduğunu , kedilerin Papa IX. Gregory’nin yayınladığı “Vox in Rama” adlı bir papalık bildirgesiyle öldürülmesine hükmettiğini söylüyor. Teyit konu hakkında detaylı bilgi almak için Pınar Ülgen’e e-posta attı fakat Ülgen henüz yanıt vermedi.

Tarihte insanların garip nedenlerle kedileri öldürdüğü tekil örnekler var. Ancak bunlar genelde yerel meselelerdi ve kedi nüfusunu azaltacak ölçekte değillerdi.