İsrail-Filistin çatışması nasıl başladı?

İsrail Başbakanı Binmyamin Netanyahu “Savaştayız ve biz kazanacağız” dedi. İsrail ordusu, saldırılar esnasında asker ve sivillerin rehin edildiğini söyledi.

İsrail’in Gazze Şeridi’ne düzenlediği saldırılar da da yüzlerce kişi öldü.

Bu şiddet, onlarca yıldır devam eden mücadelenin son dışa vurumu oldu.

İsrail-Filistin çatışması nasıl başladı?

| 20. yüzyıl başlarında Beytüllahim şehri

Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’nda yenilmesinin ardından Filistin toprakları olarak bilinen bu bölgenin kontrolü İngiltere’nin eline geçti.

Burada Arap çoğunluğun yanı sıra, Yahudi azınlık da yaşıyordu.

Uluslararası toplum Filistin’de Yahudiler için bir “ulusal yurt” kurma görevini İngiltere’ye verdiğinde iki halk arasındaki gerilim arttı.

Yahudiler buranın kadim toprakları olduğunu savunurken, Filistinliler buna karşı çıkıyordu.

1920’ler ve 40’lar arasında, birçoğu Avrupa’daki zulümden kaçan ve İkinci Dünya Savaşı’ndaki soykırımdan sonra bir vatan arayan Yahudilerin sayısı arttı.

Yahudiler ve Araplar arasındaki şiddetin yanı sıra İngiliz yönetimine karşı da şiddet arttı.

1947’de Birleşmiş Milletler (BM), Filistin’in ayrı Yahudi ve Arap devletlerine bölünmesini ve Kudüs’ün BM gözetiminde özel statülü ayrı bir şehir olmasını oyladı.

Bu plan Yahudi liderler tarafından kabul edildi, ancak Araplar reddettiğinden hiçbir zaman uygulanmadı.

İsrail’in kuruluşu ve ‘Nakba’

| Yahudi yeraltı örgütü Haganah üyesi bir militan 1948’de “İsrail Bağımsızlık Savaşı” başlamadan önce

Sorunu çözemeyen İngiliz yönetimi 1948’de ülkeyi terk etti. Yahudi liderler İsrail devletinin kurulduğunu ilan etti.

Karar, son İngiliz birliklerinin bölgeyi terk ettiği 15 Mayıs’ta yürürlüğe girdi.

Birçok Filistinli buna karşı çıktı ve savaş başladı.

Yüz binlerce Filistinli topraklarını terk etmek zorunda kaldı ya da evlerinden zorla çıkarıldı.

Filistinliler, 15 Mayıs’ı “El Nakba” yani “Felaket” günü olarak anmaya başladı.

Savaşa komşu Arap ülkeleri de dahil oldu ve askeri birlikleri bazı bölgeleri işgal etti.

Çatışmalar ertesi yıl ateşkesle sona erdiğinde İsrail bölgenin çoğunu kontrol ediyordu.

İsrail’in kurulması, Avrupa’dan ve Yahudilerin yaşadığı Arap ülkelerinden bu topraklara büyük bir Yahudi göçüne yol açtı.

| Mart 1948’de Arap birlikleri Yahudi Haganah savaşçılarına karşı savaşırken

İşgal altındaki Batı Şeria ve Gazze Şeridi nedir?

Ürdün, batısında yer alan ve Batı Şeria olarak bilinen toprakları işgal etti. Burası Ürdün Nehri’nin batı kıyısında yer alıyor ve kuzey, batı ve güneyden İsrail ile çevrili bir bölge.

Mısır ise sınırında küçük bir kıyı bölgesi olan Gazze Şeridi’ni işgal etti.

Kudüs şehri, Batı’da İsrail kuvvetleri ve Doğu’da Ürdün kuvvetleri arasında bölünmüştü.

Hiçbir zaman bir barış anlaşması yapılmadığı için sonraki yıllarda daha fazla savaş ve çatışma yaşandı.

| İsrail birlikleri 1967’deki 6 Gün Savaşı’nda ele geçirdiği Doğu Kudüs’e girerken

1967’de İsrail, Doğu Kudüs ve Batı Şeria’nın yanı sıra Suriye’ye ait Golan Tepeleri, Gazze ve Mısır’a ait Sina yarımadasının büyük bölümünü işgal etti.

Filistinli mültecilerin çoğu ve onların çocukları Gazze ve Batı Şeria’nın yanı sıra komşu Ürdün, Suriye ve Lübnan’da yaşıyor.

İsrail, bu insanların topraklarına dönmelerine izin vermedi – İsrail bunun Yahudi devleti olarak varlığını tehdit edeceğini söylüyor.

İsrail hala Batı Şeria’yı işgal altında tutuyor. Gazze’den çekilmesine rağmen, BM bu toprak parçasını hala İsrail tarafından işgal edilmiş toprakların bir parçası olarak görüyor.

Kudüs Filistin’in mi İsrail’in mi?

İsrail, Kudüs’ün tamamının başkenti olduğunu iddia ederken, Filistinliler Doğu Kudüs’ün gelecekteki bir Filistin devletinin başkenti olduğunu söylüyor.

ABD, Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıyan az sayıdaki ülkeden biri olmakla birlikte, şehrin nihai statüsünün müzakere edilmiş bir anlaşma yoluyla belirlenmesi gerektiğini söylüyor.

| Viyana ABD Büyükelçiliği protesto gösterisi | 2017

Geçtiğimiz 50 yıl içinde İsrail, 600.000’den fazla Yahudi’nin yaşadığı bu bölgelerde yerleşim yerleri inşa etti.

Çoğu devlet ve uluslararası kuruluş tarafından desteklenen Filistinliler bu yerleşimlerin uluslararası hukuka aykırı olduğunu söylerken, İsrail bunu reddediyor.

Filistin bir ülke mi?

BM 2012 yılında Filistin’i “üye olmayan gözlemci devlet” olarak tanıma kararı aldı.

“Gözlemci tüzel yapı” statüsünden “gözlemci devlet” statüsüne geçiş, Filistinlilerin Genel Kurul tartışmalarına katılmalarını ve BM kuruluşlarına ve diğer organlarına üyelik şanslarını artırmalarını sağladı.

| 2021 Viyana

BM oylaması bir Filistin devleti yaratmasa da, 193 BM Genel Kurul üyesinin yüzde 70’inden fazlası Filistin devletini tanıyor.

İsrail ile Doğu Kudüs, Gazze ve Batı Şeria’da yaşayan Filistinliler arasında tansiyon genellikle yüksek seyrediyor.

| Gazze Şeridi’nde İsrail sınırına yakın bir yerde protestocular üzerine İsrail askerleri göz yaşartıcı kapsüller fırlatıyor – 2018

Gazze’yi kim yönetiyor?

Gazze, İsrail’le birçok kez savaşmış olan Hamas tarafından yönetiliyor.

İsrail ve Mısır, Hamas’a silah sevkiyatını engellemek için Gazze sınırlarını sıkı bir şekilde kontrol altında tutuyor.

Gazze ve Batı Şeria’daki Filistinliler İsrail’in eylemleri ve kısıtlamaları nedeniyle sorun yaşıyor. İsrail ise kendisini Filistinlilerin şiddetinden korumaya çalıştığını söylüyor.

| 2021 Viyana

Temel sorunlar neler?

İsrail ile Filistinliler arasında anlaşmazlık nedeni olan birçok konu var: Filistinli mültecilere ne olacağı, işgal altındaki Batı Şeria’da Yahudi yerleşimlerinin kalıp kalmayacağı, iki tarafın Kudüs’ü paylaşıp paylaşmayacağı ve – belki de en zor olanı – İsrail’in yanında bir Filistin devletinin kurulup kurulmayacağı gibi sorunlar.

Barış görüşmeleri yaklaşık otuz yıldır aralıklarla devam ediyor, ancak şimdiye kadar çatışmayı çözemedi.

Gelecek ne getirecek?

Sorunların öngörülebilir bir gelecekte çözüleceğine dair hiçbir işaret bulunmuyor.

Donald Trump’ın başkan olduğu dönemde ABD tarafından hazırlanan en son barış planını İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu “yüzyılın anlaşması” olarak nitelendirmişti.

Ancak Filistinliler bunu İsrail lehine tek taraflı bir anlaşma olarak gördü ve hiçbir zaman hayata geçemedi.

Gelecekte yapılacak herhangi bir barış anlaşması için her iki tarafın da karmaşık sorunları çözme iradesini göstermesi gerekecek.| BBC