Osmanlı ilk gazetesini Avrupa’dan 226 yıl sonra yayımladı

Derleyen | Adem Hüyük

İlk haber toplama ve dağıtma gazetesi, MÖ 59 yılında 2.000 kopya olarak Roma Senatosu’nca çıkarılıp imparatorluğun değişik köşelerine dağıtılan Acta Diurna’dır. Fethedilen toprakları, siyasi gelişmeleri, toplumsal olayları ve gladyatör dövüşlerinin sonuçlarını içeren Acta Duirna’yı; okuma bilen Roma vatandaşları yüksek sesle okuyarak okuma bilmeyenlere duyururdu.

Çin’de Tang Hanedanı döneminde dağıtılmaya başlayan Kai Yuan Za Bao adlı saray genelgesi de mandarinlerin başarıları konusunda haberlere yer verdiği için bu yönüyle bir gazete sayılabilir.

15. yüzyılda matbaanın keşfi gazete ve dergilerin hızla gelişmesine yol açmıştır. 16. yüzyılda Avrupa’da savaşlara tanıklık etmiş kimselerin birinci elden aktardığı birkaç sayfalık savaş haberleri yayımlandıktan sonra, süreli yayımlanan ilk gazeteler ise 17. yüzyılın başlarında Almanya’nın bazı kentlerinde ve Belçika’nın Anvers şehrinde basılmıştır.

Johann Carolus’un 1605 yılında yayınladığı aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historie adlı gazetesi kâğıt üzerine basılan ilk gazete kabul edilmektedir.

İlk İngilizce gazete, 1622 yılında İngiltere’de yayımlanan Nathaniel Butter; ilk Türkçe gazete ise 1828’de Kahire’de yayınlanmaya başlayan Vekâyi-i Mısriyye’dir.

Sanayi devrimi ile gelişmiş matbaa makinelerinin icat edilmesi gazetelerin tiraj ve maliyetlerini olumlu ölçüde etkileyerek gazete okuma alışkanlığının yaygınlaşmasına neden olmuştur. Londra’da yayımlanan The Times gazetesi; 1814 yılında yeni matbaa aletlerini edinince, dakikada 1.100 baskı yapabilecek kapasiteye ulaşmıştır.

Osmanlı Devleti’nin ilk resmî gazetesi 1831 yılında yayınlanan Takvîm-i Vekâyi olsa da, 1828 yılında Osmanlı topraklarında Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın girişimleriyle çıkarılan Vekâyi-i Mısriyye gazetesi Türkçe- Arapça yayınlanan ilk gazete olarak bilinmektedir. Tercümân-ı Ahvâl, İstanbul’da 1860-1866 arasında yayımlanan ilk özel gazetedir.

Osmanlı’da Basının Doğuşu ve Gazeteler

Yunan isyanının uluslararası basında yer alması ve basında görülen haberlerin Osmanlı Devleti aleyhine bir güç olarak kullanılması ve o yıllarda İzmir’de yayımlanan bir gazetenin bu aleyhteki propagandaya karşı tesirli yazıları yazması ve bunun olumlu etkilerini gören Osmanlı bürokratları ve II. Mahmud, Osmanlı Devleti’nde bir gazetenin çıkarılması gerektiği görüşünde kanaat getirmişlerdir.

Böylece 1831 yılında Osmanlı Devleti’nde ilk resmî gazete olan Takvim-i Vakayi yayımlanmıştır. Bu gazeteden on yıl sonra Osmanlı Devleti’nin ikinci gazetesi olan Ceride-i Havadis Gazetesi 1840 yılında yayın hayatına başlamıştır.

Osmanlı basını 1860 yılında daha da hareketlenmeye başlamış, bu yıllarda devletten bağımsız ve daha çok devletin politikalarını eleştiren gazeteler görülmeye başlamıştır. 1860 yılında devletten bağımsız olarak kurulan ilk gazeteler Tercüman-ı Ahval Gazetesi ve 1862 senesinde Tasvir-i Efkâr Gazetesi yayımlanmıştır.| ©DerVirgül

Kaynaklar: Iğdır Üniversitesi / Sosyal Bilimler Dergisi / Kenan Demir | Wikipedia

| Doğu Ekspresi Belgeseli [Beyaza Yolculuk]