Türkiye kökenlilerin Avusturya’da sivil toplum sınavı [Dosya 1]

Adem Hüyük

Avusturya’da sivil toplum kavramının teorik temelleri 18 yüzyıla dayanmaktadır. Ama, sivil toplum kavramının düşünsel temelleri ise Aristo’nun eserlerine kadar uzanmaktadır…

Günümüzde sivil toplum siyasi ve ekonomik toplumdan özerk olan toplumu ifade etmekle birlikte, sivil toplum, devlet ile birey arasında var olan toplumu ifade eden bir kavramdır.

Ancak kavram bununla da sınırla değildir. Bu toplum aynı zamanda, aktif, katılımcı, özerk ve yurttaş bilincine sahip olarak hareket eden toplumsal bir katmandır.

Sanayi devriminden sonra oluşan birey bilinci, beraberinde sınıf bilincini doğurmuş ve bireyin içinde bulunduğu sınıfın gücünü keşfetmesine neden olmuştur. Sınıflar arasında kolluk kuvveti oluşturan “devlet” otoritesine karşın, günümüz dünyasında STK’lar giderek daha büyük bir önem kazanmıştır. 

Bugün STK’ların karar alma mekanizmasına katılım şekli ve oranı özellikle Batı Avrupa ülkelerinde demokrasi standartlarının seviyesini belirler olmuştur. 

Özü itibariyle STK kavramı, çıkar ve baskı grupları, oda ve borsalar, işçi ve işveren temsilci örgütleri, belirli toplumsal grupların haklarını savunan kurumlar, kamu yararına çalışan örgütler, düşünce üreten kurumlar ile diğer dernek ve vakıflar gibi sosyal çok sayıda ve çeşitli kuruluşları kapsayacak şekilde geniş alınmıştır.

Avrupa modeli katılımcı demokrasinin yaşandığı Avusturya’da, STK’lara önemli bir rol düşmekte ve Avusturya kurumları tüm sivil toplum kuruluşlarının Avusturya yönetiminde karar alma sürecinde demokrasinin verdiği mecburiyetten dolayı etkili olmasını sağlamaktadır. 

Sivil Toplum

Sivil toplum, devlet kurumlarının dışında kendini yönlendirebilen, hak ve özgürlüklerini savunabilen özgür ve özerk vatandaşlardan oluşan topluluklardır.

Demokrasinin gelişmesiyle birtakım kesimler kendi hak ve çıkarlarını korumak amacıyla örgütlenmeleri sonucu ortaya çıkmıştır.

Sivil toplum bir nevi toplumun kendi kendini yönlendirmesi ve kanun koyuculardan örgütlü bir şekilde hak aramasıdır. Dernekler, odalar ve sendikalar sivil topluma örnektir.

Sivil toplum bir toplum tipini tanımlamaktadır.

Peki, nasıl bir toplum modelini tanımlamaktadır?

Sivil toplum her şeyden önce “sivil” olan bir toplumdur.

Bu durumda, çeşitli devlet kurumları telkinleri ile kurulan sivil toplum kurumları, bağımsız hareket edemedikleri sürece, sivil toplum kurumları olma özelliği taşımamakta, telkin aldığı otoritenin emrine itaat etme zorunluğu taşır.

Sivil Toplumun İşlevleri

– Bireysel hak ve özgürlükleri devletin tek taraflı baskısından koruyarak güvence altına almak.

– Bireylerin ve toplumun istek ve kaygılarını dile getirmek, hak ve çıkarlarını korumak

– Toplumda demokratik anlayışın, yönetimde demokratik ilkelerin yerleşmesine katkıda bulunmak

– İktidar karşısında kamuoyu oluşturup baskı kurarak siyasi kararların alınmasında etkili olmak

– İhtiyaç sahiplerine yardım, sağlık, eğitim gibi konularda gönüllü kamu hizmetinde bulunarak bu alanlarda devletin yükünü azaltmak.

Dernek nedir?

Çeşitli maksatlarla bir araya gelen idealist kimselerin meydana getirdiği topluluktur.

Derneklerde kazanç paylaştırma maksadı olmaz.

Derneği meydana getiren kimseler bilgilerini, çalışmalarını birleştirirler.

Bütün derneklerin bir tüzüğü vardır.

Bu tüzükte derneğin adı, amacı, kurucularının adları, derneğe girmek için gerekli şartlar, genel kurulun ve yönetim kurulunun ne şekilde çalışacağı gibi hususların belirtilmesi şarttır.

Avusturya dernekler kanununda derneklerin tanımı, dernek kişilerin bir araya gelmesiyle kurulur, yani kişiler üzerine inşa edilir.

Dernekler kazanç ve kâr amacı gütmezler.

Dernekler tüzel kişiliğe sahiptir.

Bugün dernekler, vakıflar, sendikalar, konfederasyonlar, işveren kuruluşları, profesyonel federasyonlar, meslek kuruluşları, birlikler, odalar, yerel birlikler, kooperatifler ve medya gibi tüzel kuruluşlar artık dünyada STK olarak kabul edilmektedir.

Bir kuruluşun sivil toplum kuruluşu sayılması için her şeyden önce devlet dışı bir kuruluş olması gerektiği genel kabul görmektedir.

Birleşmiş Milletler Ekonomi ve Sosyal Konseyinin STK tanımı şöyledir “devletlerarası anlaşma temeline dayanmayan bütün uluslararası örgütler hükümet dışı örgüttür”

Avrupa Birliği ve Avusturya’da STK’ların Olması Gereken Konumları

• Kâr amacı gütmemek.

• Siyasi ve ekonomik aktörlerden bağımsız hareket etmek.

• Gönüllülük esasına dayanmak.

• Bürokratik olmayan esnek bir yapıya sahip olmak.

• Karar ve uygulamalarda katılımcı yaklaşımı benimsemek yani halkın katılımını ve güçlenmesini sağlamaya odaklanmak.

• Politika ve stratejileri ile mevcut yönetim ve uygulamaları, amaçları doğrultusunda etkileyebilmek.

• Dürüstlük, tutarlılık, açıklık, saydamlık, yardımseverlik, hoşgörü ve hizmet anlayışına sahip olmak gibi değerleri benimsemek.

Buradan STK’ların toplumdaki yeri ve işlevleri de belirlenmiş oluyor. STK’lar devlet ile bireyler arasında, sivil toplum yararına çalışan kuruluşlardır.

En geniş tanımı ile sivil toplumdan kaynaklanan bütün demokratik kuruluşlar ve birlikler de STK’dır.

Dini gruplar ve cemaatler, kültür dernekleri, spor ve hobi kulüpleri, vatandaş formları, yurttaş inisiyatifleri, meslek birlikleri, sendika ve kooperatifler, alternatif kurumlar, çiftçi grupları, hemşeri dernekleri, çevreciler, tüketici koruma örgütleri, kadın örgütleri, hayvanları koruma örgütleri, mahalle temsilcileri, kent konseyleri v.b. sivil toplumun bir parçasıdır.

Bütün bu bilgilerin ışığında, yüzlerce derneğin (STK) işlevlerine, yaptıklarını sizlere ulaştırmaya çalışacağız.

Zira STK’lar sivil toplum yararına kurulmuş, onlara hizmet etmek iddiasıyla yola çıkmışlardır.

Amacımız, STK’ların hizmetlerini daha geniş kitlelere ulaştırmak ve yararlanılmasını sağlamaktır.

Dosya olarak başladığımız bu araştırmada, STK Avrupa Birliği normları, STK Avusturya yasalarından yola çıkarak ve alıntılar yaparak, Dernekleşmenin gerekliği üzerinden ‘’Sivil Toplum’’ bilincini açıklamaya çalıştık.

Yazımızın ikinci bölümünde, Avusturya’da mevcut genel dernekleri, özelde ise, Türkiye göçmenlerinin kurdukları STK’lar üzerinde yaptığımız araştırmaların sonuçlarını yayınlayacağız. | © DerVirgül

• Türkiye kökenlilerin Avusturya’da sivil toplum sınavı [Dosya 2]

• Türkiye kökenlilerin Avusturya’da sivil toplum sınavı [Dosya 3]