Maymun çiçeği virüsü nedir, nasıl bulaşır, hastalığın tedavisi var mı?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) maymun çiçeği için 23 Temmuz’da “küresel acil durum” ilan etmişti.

Örgütün tarihinde bu seviyede yalnızca iki alarm verilmişti: Koronavirüs pandemisi ve çocuk felci.

WHO verilerine göre 75’ten fazla ülkede 16 binin üzerinde maymun çiçeği vakası tespit edildi.

26 Temmuz itibarıyla beş ölüm kayıtlara geçti.

Maymun çiçeği nedir, ne kadar yaygın?
İlk olarak 1950’lerde Orta Afrika’da tespit edilen maymun çiçeği, nadir görülen bir virüs. Çiçek hastalığına benzer bir hastalığa neden oluyor.

Ancak maymun çiçeği görülen kişilerde hastalık daha hafif geçiyor ve uzmanlar bu durumda bulaşma olasılığının daha düşük olduğunu söylüyor.

Virüs genellikle tropik yağmur ormanlarının yakınındaki Batı Afrika ülkelerinde görülüyor. Virüsün, Batı Afrika ve Orta Afrika olmak üzere iki ana türü var.

Maymun çiçeği belirtileri neler?
Virüsün ilk belirtileri ateş, baş ağrısı, kaşıntılı kabartı, sırt ağrısı, kas ağrısı ve halsizlik.

Ateş düştükten sonra, genellikle yüzde başlayan ve daha sonra vücudun diğer bölgelerine, çoğunlukla avuç içlerine ve ayak tabanlarına yayılan bir döküntü gelişebiliyor.

Çok kaşıntılı olabilen döküntü değişip bir kabuk oluşturuyor ve farklı aşamalardan geçtikten sonra ortadan kalkıyor. Yaraları iz bırakabiliyor.

Sağlık Bakanlığı’na göre döküntüler vakaların yüzde 95’inde suratta, yüzde 75’inde de el ve ayaklarda ortaya çıkıyor.

Virüs genellikle kendiliğinden geçiyor ve hastalık 14 ila 21 gün sürebiliyor.

Ancak kuluçka süresi uzun olduğu için virüsü taşıyanlar bu süreçte farkında olmadan bulaştırabiliyor. Sağlık Bakanlığı’na göre kuluçka süresi genelde temastan sonra 6-14 gün arasında değişiyor.

Maymun çiçeği nasıl bulaşır?

Virüs, maymun çiçeğine yakalanmış başka bir kişiyle yakın temas halinde yayılabiliyor. Virüs vücuda deri sıyrıkları, solunum yolu, gözler, burun veya ağız yoluyla girebiliyor. Cinsel ilişki sırasında doğrudan temas yoluyla da bulaşabiliyor.

Virüs ayrıca bulaştığı maymunlar, sıçanlar ve sincaplar gibi hayvanlar ya da yatak takımı ve giysi gibi nesnelere temas yoluyla yayılabiliyor.

Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı maymun çiçeği rehberine göre virüs en çok erkeklerle seks yapan erkeklerde görülüyor. İspanya da ülkedeki vakaların yüzde 98’inin erkeklerle seks yapan erkekler olduğunu açıklamıştı.

Dünya genelinde virüse yakalanan kadın ve çocuk sayısı artış gösterse de erkekler en büyük grup olmaya devam ediyor. İngiltere’deki vakaların yüzde 99’unu erkekler oluşturuyor.

Öte yandan WHO kadın ve çocukların da hastalığı ağır geçirebileceği uyarısında bulunuyor.

Ne kadar tehlikeli?
Virüse yakalananlarda vakaların çoğu hafif geçiyor. Virüs bazen su çiçeğini andırıyor ve birkaç hafta içinde kendi kendine yok oluyor.

Ancak bazen daha şiddetli olabiliyor. Daha önce Batı Afrika’da ölümlere neden olduğu bildirilmişti.

WHO verilerine göre 13 Mayıs-22 Temmuz tarihleri arasında Avrupa ve Orta Asya’da testleri pozitif çıkan 12 bin kişinin yaklaşık yüzde 8’inin hastaneye kaldırılması gerekti. Bu tarihler arasında virüsten ölen olmadı.

Fakat Temmuz sonunda Brezilya ve İspanya, Afrika dışında maymun çiçeğinden ilk ölümlerin gerçekleştiği ülkeler oldu.

İspanya’nın verilerine göre ülkedeki 3 bin 750 hastanın yüzde 3,2’sinin hastaneye kaldırılması gerekti.

Salgınlar ne kadar yaygın?
Virüse ilk kez bir maymunda rastlandı. 1970’ten bu yana 10 Afrika ülkesinde salgınlar görüldü.

Afrika dışındaki ilk vakalar 2003 yılında ABD’de görülen salgınla kaydedildi. Hastalık, insanlara çayır köpeklerinden geçmişti. Virüs, bu hayvanlaraysa ülkeye ithal edilen küçük memelilerden geçmişti.

2017’de Nijerya, ülkenin resmi kayıtlara geçen son maymun çiçeği salgınından yaklaşık 40 yıl sonra, en büyük salgını yaşadı. 172 şüpheli maymun çiçeği vakası kayda geçti ve hastaların yüzde 75’inin 21 ila 40 yaşları arasındaki erkekler olduğu bildirildi.

Bugünkü salgın ise geçmişteki bu salgınlardan çok daha yaygın.

Maymun çiçeği tedavisi nasıl?

Maymun çiçeğinin tedavisi yok ancak salgınlar virüsün yayılmasının önüne geçilerek kontrol edilebiliyor.

Çiçek hastalığına karşı aşılamanın maymun çiçeği hastalığını önlemede yüzde 85 etkili olduğu kanıtlanmıştı. Aşı hala kullanılabiliyor.

Kitlesel aşılama 1950’lerde Glasgow’da salgını nasıl durdurdu?
Covid-19 ile yaşamayı nasıl öğreneceğiz?
İngiltere virüse karşı bir aşı kampanyasına başladı.

Hükümetin sitesinde yer alan bilgilere göre öncelikle risk grubundakilere aşı yapılacak.

Risk grubundakiler ise şöyle sınıflandırılıyor:

“Birden fazla partneri olanlar, grup seks yapanlar, seks yapılan mekanlara gidenler veya kısa süre önce cinsel yolla bulaşan bakteriyel hastalık geçirmiş olanlar.”

Pandemi olasılığı var mı?

İngiltere’de halk sağlığı uzmanlarına göre pandemi riski düşük.

Nottingham Üniversitesi’nden moleküler viroloji uzmanı Prof. Jonathan Ball, “Maymun çiçeği bulaşan bir kişiyle temasta bulunan 50 kişiden sadece birinin hastalığa yakalanması virüsün bulaşıcılığının ne kadar zayıf olduğunu gösteriyor” diyor ve ekliyor:

“Ülke çapında bir salgının eşiğinde olduğumuzu düşünmek yanlış olur.”

İngiltere Halk Sağlığı Ulusal Enfeksiyon Servisi (PHE) Direktör Yardımcısı Doktor Nick Phin de maymun çiçeğinin insanlar arasında kolaylıkla yayılmadığını, bu nedenle salgın riskinin çok düşük olduğunu belirtiyor.

Neler tavsiye ediliyor?
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlık çalışanları, devlet yöneticileri ve kamuoyuna yönelik çeşitli tavsiyeler yayınladı.

Örgüt en büyük risk grubunun erkeklerle seks yapan erkekler olduğuna dikkat çekerek, bu insanlara birlikte oldukları partner sayılarını ve cinsel ilişki sıklığını bir süreliğine kısıtlamayı tavsiye ediyor.

Virüse yakalandığını düşünen kişilerden izole olmaları talep ediliyor.

WHO sağlık çalışanlarına ise “HIV/AIDS’in ortaya çıktığı dönemdeki damgalamaları unutmayın, hastaların çekinmesine yol açabilecek tüm önyargıları veya endişeleri giderin” diyor.

Örgüt devlet yetkililerine ise uluslararası iş birliğiyle aşılar üzerine çalışılmasını tavsiye ediyor:

“Ülkeler eşitlik ilkesine uymalı. Aşılar ve antiviral ilaçların bunlara en çok ihtiyaç duyanlara verilmesi sağlanmalı.

“Covid-19’da ülkelerin tek başlarına hareket edip stok yapmasının kamu sağlığına zarar verdiğini gördük”.

Maymun çiçeği izolasyonu nasıl?
Bazı ülkelerde hastalar ihtiyaç duymadıkça hastaneye yatırılmazken Türkiye’de Sağlık Bakanlığı, enfekte olanların hastaneye yatırılarak izole edilmesini talep ediyor.

Bakanlığın internet sitesinde yer alan rehbere göre izolasyon odalarının tek kişilik ve banyo-tuvaleti olan odalar olması gerekiyor.

Odalara giriş ve çıkışlar sınırlandırılırken hasta ziyaretine izin verilmiyor, zorunlu haller dışında refakatçi de kabul edilmiyor.

Zorunlu hallerde ise 1980 öncesi doğumlu, çiçek aşısı bulunan kişilerin refakatçi olması tavsiye ediliyor.| © BBC