Türkiye nasıl arabulucu oldu, sorun çözülebilir mi?

Türkiye, Afrika Boynuzu olarak adlandırılan bölgenin iki ülkesi Etiyopya ile Somali arasında sıcak çatışmaya dönme riski olan ihtilafın çözümünde devreye girdi. Ankara’nın tarafları buluşturması son dönemin önemli uluslararası arabuluculuk girişimlerinden biri olarak görülüyor.

Her iki ülkeyle de çok yakın ilişkileri olan Türkiye, Etiyopya’nın resmi talebi üzerine Ankara Süreci adı verilen arabuluculuğu başlattı. Sorunun diplomatik yollarla çözümü açısından önemli ilerleme kaydedildi.

İki ülke arasındaki sorun, Etiyopya’nın 1 Ocak 2024’te, Somali’den 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden ancak uluslararası toplum tarafından tanınmayan Somaliland ile denize ulaşım ve liman kullanımını içeren 50 yıllık bir anlaşma imzalaması ile başladı.

Eritre’nin fiili olarak 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasından bu yana Kızıldeniz’e erişimi kalmayan Etiyopya, deniz yoluyla ticaretini canlandırmak için yaptığı anlaşma karşılığında Somaliland’i tanıyan ilk ülke olma sözünü verdi.

Somali’nin büyük tepkisini çeken bu gelişme, uluslararası toplum tarafından da kabul görmedi.

Etiyopya ve Somali arasında gerilim arttı, taraflar birbirlerini askeri güç kullanmakla tehdit etti.

Türkiye, Somali ile anlaşma imzaladı
Türkiye, Etiyopya ile Somaliland arasında yapılan anlaşmayı endişeyle karşıladığını duyurmuş, Somali’nin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne bağlılığın uluslararası hukukun gereği olduğunu vurgulamıştı.

Türkiye’yi bölgesel gerilimin parçası yapan gelişme ise 8 Şubat 2024’te Somali ile imzaladığı “Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması” oldu.

Anlaşmaya göre, zaten Somali’nin başkenti Mogadişu’da kapsamlı bir askeri üssü olan Türkiye, Somali karasularını 10 yıl boyunca koruyacak ve deniz kaynaklarının gelişimine katkıda bulunacak.

Anlaşmayı talep eden tarafın Somali olduğu, bu adımla Etiyopya’nın olası bir girişimine karşı ön almayı amaçladığı yönünde değerlendirmeler yapıldı.

Somali, Türkiye’nin 2011’den bu yana siyasi, ekonomik ve askeri olarak en çok yatırım yaptığı ülkeler arasında.

2012’de imzalanan Askeri Eğitim ve İşbirliği Anlaşması kapsamında Somali silahlı kuvvetlerine teknik destek ve eğitim veren Türkiye, Mogadişu’da TÜRKSOM olarak bilinen geniş bir askeri üssü sahip.

Etiyopya, Türkiye’den arabuluculuk talebinde bulundu
Ankara ile Mogadişu arasındaki anlaşmanın imzalanmasından üç ay sonra Etiyopya, Türkiye’den Somali ile arasındaki sorunun çözümü için devreye girmesini talep etti.

Etiyopya ve Somali dışişleri bakanları, 9-10 Mart’ta Kenya’nın başkenti Nairobi’de bir araya gelmişler ancak bir sonuç alamamışlardı.

8 Mayıs 2024’te Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’in Özel Temsilcisi Mulatu Teshome Wirtu ve Dışişleri Bakanı Taye Atske Selassie, Ankara’da görüştükleri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a Başbakan Ahmed’in arabuluculuk talebini içeren resmi mektubunu sundular.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kabul etmesi üzerine başlayan süreç kapsamında Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, iki ülke dışişleri bakanını önce 1 Temmuz’da daha sonra da 12-13 Ağustos’ta Ankara’da bir araya getirdi.

Etiyopya, Türkiye’yle ilişkilere önem veriyor
Etiyopya’nın Türkiye’nin arabuluculuğunu istemesinin hem bölgesel gerekçeleri hem de ikili ilişkiler açısından önemli gerekçeleri bulunuyor.

Etiyopya, komşuları Sudan ve Güney Sudan ile tartışmalı sınır hattı nedeniyle, Mısır’la ise Nil Nehri’ne inşa etmek istediği baraj nedeniyle gergin ilişkiler içinde.

Federal bir yönetim yapısı olan Etiyopya, ülke içinde de Tigray, Amhara ve Omoria bölgeleri ile zaman zaman gerilim yaşıyor.

Özellikle 2020-2022 arasında ülkenin kuzeyinde yer alan Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF) ile çok ciddi silahlı çatışmalar yaşanmış ve Etiyopya, Batı tarafından “etnik temizlikle” suçlanmıştı.

Bu sıkıntıları yaşayan Etiyopya, son yıllarda Türkiye ile askeri ve savunma sanayi iş birliğini geliştirmeyi amaçladı.

İki ülke arasında 2013’te imzalanan savunma sanayi iş birliği anlaşmasının ardından 2021’de askeri mali ve askeri çerçeve anlaşmaları da imzalandı.

Bu işbirliği kapsamında Türkiye’nin Etiyopya’ya silahlı insansız hava araçları sattığı ve bunların özellikle TPLF’ye karşı kullanıldığı biliniyor.

Ankara’dan ‘barışçıl çözüm’ çağrısı
Somali ve Etiyopya arasındaki sorunun çözümü için devreye giren Türkiye, her iki ülkeye de diyalog yoluyla ve uluslararası hukuka uygun şekilde sorunun aşılması telkininde bulunuyor.

Ağustos ayı başında Etiyopya’yi ziyaret eden Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Etiyopya’nın Somali toprakları üzerinden geçerek denize erişim sağlamak önerisinde bulunduğunu, bunun karşılığında Somali’nin siyasi egemenliği ve toprak bütünlüğünü tanıyacağını söylemişti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 12-13 Ağustos’ta yapılan görüşmelerden hemen önce telefonla görüştüğü Etiyopya Başbakanı Ahmed ile Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud’a sorunun barışçıl çözümü için çağrıda bulunmuştu.| BBC